Türk Tarımında Kırılma Noktası: Çiftçiyi Korumadan Üretim Denklemi Kurulamaz

Türkiye’nin toprakları, iklimi ve coğrafi çeşitliliği sayesinde tarım potansiyeli oldukça yüksek. Ama bugün geldiğimiz noktada, pek çok bitkisel ürünün üretiminde düşüş bekleniyor; çiftçi maliyet baskısı altında eziliyor; kırsalda sosyal yaşam ve altyapı yetersizliği, göçü besliyor.

Analitik olarak bakarsak, evet birçok tema üzerinde çalışılıyor; ancak “destek” söylemleriyle “stratejik politika” pratikleri arasında derin uçurumlar var. İşte bu uçurumun kapanması, tarımın geleceğini belirleyecek.

Güncel Durum: İstatistiklerle Türkiye’nin Tarım Manzarası

Aşağıda, Türkiye tarımını daha somut hale getiren bazı güncel veriler yer alıyor (2024–2025 dönemi). Bu veriler, sorunların boyutunu görmek açısından çok önemli:

Alan   Gösterge / DeğişimAçıklama / Kaynak

Bitkisel üretim         Tahıl & diğer bitkisel ürün toplamında 2025’te bir önceki yıla göre yaklaşık %5,3 azalma bekleniyor.      Bu düşüş un, yem, aş hayvancılığı için input krizine işaret.

Tahıl grubunda       Buğday üretiminde %5,8 düşüş; arpa üretiminde %8,0 azalma öngörülüyor.         Temel gıda güvenliği açısından kırılma riski.

Yağlı tohumlar        Yağlı tohum grubunda yıllık %3,0 artış bekleniyor; ayçiçeği %4,8 artışla dikkat çekiyor.      Yağlı tohumlara yönelik teşviklerin etkinliği gözleniyor.

Meyve-içecek & baharat    Üretimde %24,4 oranında büyük azalma bekleniyor.    Elma, şeftali gibi meyvelerin üretim düşüşü ciddi alarm.

Sebzeler       Sebzelerde toplamda %1,7 düşüş tahmin ediliyor.     Sebze üretiminde de daralma var.

Üretici fiyat endeksi (ÜFE)2025 Mart’ta tarım ürünü üretici fiyat endeksi bir önceki aya göre %6,91 artmış durumda.          Girdi maliyetlerinin üreticiye ağır yansıması.

Tarım sektörü büyüme      2025 2. çeyreğinde tarım sektörü %3,5 daralma göstermiştir. Tarım sektörü, ülke büyümesinin gerisinde kalmış durumda.

Su durumu / iklim etkisi     2025 Nisan’ında bazı bölgelerde kuraklık riski devam ediyor; yer yer zirai don ve hastalıklar görülmüş durumda. İklim değişikliği etkileri üretimi tehdit ediyor.

Sayım verisi beklentisi       2025 Genel Tarım Sayımı Temmuz–Aralık arasında yapılacak. ~3,6 milyon çiftçi verileriyle tarımsal yapı, makine, iş gücü gibi verilere ulaşılması hedefleniyor.      Politika tasarımı için kritik veri altyapısı oluşturacak.

Bu tablo, tarım sektöründe hem yapısal hem de mevsimsel risklerin birlikte yürüdüğünü gösteriyor. Özellikle girdi maliyetleri, kuraklık, üretim düşüşü ve fiyat volatilitesi, “güvenli tarım” algısını zedeliyor.

Analiz: Temel Sorunlar ve Çözüm Boşlukları

Veriler yalnızca görünür yaraları gösterir; asıl mesele, bu yaraları iyileştirecek stratejik anlayışın yokluğudur. Aşağıda, tespit ettiğim sorun kırılmaları ve politika boşlukları yer alıyor:

Destekler dağılıyor ama hedeflenemiyor

Mazot, gübre, toprak analizi gibi destekler var; fakat bunlar zaman zaman statüye bağlı, belgelere bağlı ya da bürokratik engellerle ulaşılamıyor.

Ayrıca, destek mekanizması “kime ne kadar” ve “ne zaman” verileceği net olmayan bir sistemde.

Planlama eksikliği ve fiyat belirsizliği

Her sezon yeniden “acaba hangi ürünü ekeceğim?” kaygısıyla başlanıyor. Mahsul garantisi, planlı üretim modeli hâlâ zayıf. 4. Tarım Şûrası’nda stratejik ürün listesi genişletilmesi kararlaştırıldı.

Kırsal altyapı ve sosyal hizmet boşluğunun göç etkisi

Kırsalda su, yol, sağlık, eğitim, güvenlik yetersizlikleri sinerji halinde göçü besliyor. Kırsal refah eksik kalırsa, genç nüfus tarımdan kaçıyor.

Kuraklık, iklim riski ve su yönetimi

Su kaynakları baskı altında. Bazı bölgelerde kuraklık riski belirgin hâle gelmiş durumda.

Tarımda iklim adaptasyonu ve su verimliliği stratejileri henüz sistematik olarak uygulanamıyor

Kooperatifleşme ve birlik mekanizmalarının zayıflığı

Çiftçiler bireysel risk altında. Kooperatifler, pazarlama gücünü toplu alım-satım garantisiyle birleştirebilir; ama yaygınlaşmaları sınırlı.

Kayıt ve veri altyapısı eksikliği

Tarımsal kayıt sistemleri (örneğin TARSİS gibi) yeterince yaygın değil, bazı işletmeler kayıt dışı kalıyor. 2025 Genel Tarım Sayımı, bu açıdan kritik bir veri tabanı oluşturacak.

Bu analiz, çiftçinin yalnızca “destek almak”la değil, stratejik, sistematik, sürdürülebilir ve kapsayıcı politikalarla korunması gerektiğini gösteriyor.

Devlet Politikası Önerileri: Stratejik Yol Haritası

Aşağıda, tarım dergisinde analiz sayfalarında yer alabilecek “politik öneri” bölümü yer alıyor. Bu öneriler, mevcut uygulamalarla sentezlenmiş, sistem düzeyinde etki yaratabilecek nitelikte:

Sosyal Güvenlik ve Sigorta Reformu

Tarım emekliliği ve tarım sigortası statüsü gözden geçirilmeli, prim desteği ile kademeli geçiş sistemi oluşturulmalı.

Hastalık, kaza, doğal afet risklerine karşı “tarım sosyal sigorta poliçeleri” geliştirilmeli.

Kırsalda mobil sağlık hizmetleri yaygınlaştırılmalı, üreticilerin sağlık hizmetlerine erişimi artırılmalı.

Akıllı Destek Sistemi Kurulması

Destekler (mazot, gübre, elektrik) tek seferde değil “sezon başlangıcında” ve “gereksinime göre” kademeli olarak verilmelidir.

Desteklerin verilişi, prim/puan sistemiyle objektif kriterlere bağlanmalı (ekilen alan, verim, çevresel katkı gibi).

Dijital tarım destek portalı geliştirilerek destek başvuru süreci sadeleştirilmeli ve şeffaf olmalıdır.

Mahsul Alım-Garantisi ve Fiyat İstikrar Mekanizmaları

Stratejik ürünlerde devlet alım garantisi (örneğin buğday, üyeli hububat, ayçiçeği, şeker pancarı) sağlanmalı.

Minimum alım fiyatları kamu tarafından ilan edilmeli ve güvenceye alınmalıdır.

Fazla ürünler işlenerek katma değerli ihracata yönlendirilmeli (örneğin konserve, kurutma, yağ sanayii).

Sürdürülebilir Su Yönetimi ve İklim Adaptasyonu

Damla sulama, hassas sulama, toprak nem izleme sistemleri, güneş enerjili sulama sistemleri yaygınlaştırılmalı.

Kuraklık erken uyarı ağı oluşturulmalı; kurak bölgelerde destek programları güçlendirilmeli.

Erozyon ve sulama suyu kaçaklarını önleyecek altyapı yatırımları hayata geçirilmeli.

Kırsal Kalkınma ve Sosyal Yaşam Desteği

Köy yolları, elektrik, internet altyapısı, ulaşım kolaylıkları iyileştirilmeli.

Kırsalda kültür-sanat merkezleri, eğitim-dershaneler, gençlik merkezleri açılmalı.

Kırsal turizm, çiftlik turizmi gibi yan gelir modelleri teşvik edilmeli.

Özellikle kadın üreticiler ve genç çiftçiler için özel teşvik programları geliştirilmelidir.

Kooperatifleşme, Birlik ve Kurumsallaşma Destekleri

Kooperatif kurulmasına yönelik vergi, teşvik, altyapı ve eğitim destekleri artırılmalı.

Kooperatifler, üretim-satım kanalları, pazarlama, lojistik ve marka geliştirme alanında desteklenmeli.

Bölgesel “tarıma dayalı organize sanayi bölgeleri” ile üretim ve sanayiyi yaklaştıran modeller yaygınlaştırılmalı.

Veri Altyapısı ve Planlama Kapasitesi

2025 Genel Tarım Sayımı sonuçları, tarım politikalarının belirlenmesinde ana referans olmalı.

Tarımsal kayıt sistemleri (TARSİS vb.) yaygınlaştırılmalı, işletme bazlı kayıt tutulmalı.

Bölgesel tarım master planları çıkarılmalı; bölge özelliklerine göre üretim, yatırım, sulama, altyapı planlamaları yapılmalı.

İthalat Kontrolü ve Dış Ticaret Politikası

Tarımsal ithalat rejimleri, özellikle stratejik ürünlerde sınırlayıcı ve koruyucu olmalı; dampingle mücadele mekanizmaları aktif olmalı.

İhracat teşvikleri yalnızca miktar artırımı değil, kalite, marka, işleme-sanayi kombinasyonlarını kapsamalı.

Tarım diplomasisi ile Türkiye’nin coğrafi avantajı kullanılarak dış pazarlarda avantaj sağlanmalı.

Kapanış: Üreterek Yaşamak, Yaşatarak Üretmek

Analiz düzeyinde söylemek gerekirse: Türkiye tarımı, ne bir “bakılacak” sektör, ne de yalnızca desteklenecek bir alan değildir. O, stratejik, planlı, sisteme entegre bir güvenlik direncidir.

Bugün veriler, üretimde düşüş eğilimini gösteriyor; iklim baskısı, maliyet enflasyonu, sosyal altyapı eksikliği çiftçiyi savunmasız bırakıyor. Ama her kriz aynı zamanda fırsattır: yapısal dönüşüm, teknoloji adaptasyonu, kurumsal kapasite artışı için zemin hazırdır.

Eğer devlet, yukarıda öne sürdüğüm önerileri tutarlı biçimde hayata geçirirse; koordinasyonu sağlam tutar, bölge farklılıklarına saygı duyar; çiftçiyi yalnızca desteklenecek değil, politik sürecin öznesi olarak görürse, Türk tarımı yeniden ayağa kalkar. Ve o gün, topraklar yeniden kahramanlarını bağrına basar.