Çerkeslerin 101 yıl süren savaşı

Çünkü topraklarından edildiler, sistematik olarak katledildiler, yüzbinlercesi  toplu halde sürüldüler ve sonra unutuldular (1).

Onlar hakkında edindiğim bilgileri tek bir yazıya sığdırmam mümkün olamayacağından bölümler halinde yayınlayacağım. Okuduğunuzda siz de çok şaşıracaksınız ve sizin de içiniz sızlayacak.

Olayı baştan alalım:

Çerkes topluluğun Kafkasya’daki varlığı milattan önceki dönemlere kadar uzanmaktadır (4).

Çerkes halk topluluklarının yaşamış olduğu Kafkasya, sahip olduğu jeopolitik konumu sebebiyle tarih boyunca büyük devletlerin mücadele alanı olmuştur. Orası, dün olduğu gibi günümüzde de dili ve etnik menşei birbirinden farklı halkların yaşadığı, dünyanın en kozmopolit bölgelerinden biridir. Burada nüfusu binlerle ifade edilebilen halklar olduğu gibi milyonlarca olanları da vardır. Kafkas halkları içinde Çerkesler en kalabalık  zümreyi oluşturduğundan buradaki diğer Kafkas halkları da Çerkez olarak adlandırılmaktadır.

Şöyle bir sorumuz olsun; pek uzak olmayan tarih diliminde Kafkasya’da neler olmuş ve Çerkes topluluklar bundan nasıl etkilenmişlerdir?

Tarih sırasıyla görelim:

Rusya, 1500’lü yıllarda geniş toprakları içinde, iletişimi desteklemek ve  büyük Avrupa güçlerine karşı koyabilmek için denizlerle bağlantılı yayılmacı planını başlatmıştır. Aslında büyük hedefi Kafkaslar ve Finlandiya’dır. Ancak, yeni dünya gücü Rusya’nın en etkin meydan okuması Kafkasya’yı ele geçirmesi ile olacaktır.(3)  Ama Kafkasya'ya  ayak basan herhangi bir imparatorluğun başarılı olması için  ilk hedefi, gücü ve mücadele yeteneği ile ünlü Türk kökenli Çerkeslere boyun eğdirmek olmalıdır ( 3). Ruslar için de böyle olmuştur.  

Rusya’nın Kafkasya’da ele geçirdiği ilk yer 1577 yılında, Çerkes toplumun daha önce 1532 yılında topraklarına katmış olduğu, bölgenin  kuzeydoğusunda yer alan Astrahan kentidir (3). (Astrahan, İdil olan adı Rusların bu işgali sonrası Volga olarak değiştirilen nehrin Hazar Denizine döküldüğü yerde 11 adacık üzerine kurulmuş bir kenttir. )

Rusya’nın Kafkasya’ya derinliğine yayılma eğiliminin ilk belirgin işaretleri 1763 yılında Çerkez sınırına inşa ettikleri kalelerdir. Zamanın çarlık imparatorluğu sömürgeleştirdiği tüm doğu topraklarında halka yoğun olarak "Ruslaştırma" dayatmış, buna karşı duranlara karşı gerçek bir “etnik temizlik” uygulamıştır (3). Bu nedenle, topraklarını genişletmek isteyen Rus İmparatorluğu 1817 yılında kalabalık ve donanımlı ordusunun tüm güçleriyle Kafkasya’yı da topraklarına katmak için savaş başlattığında büyük bir direnişle karşılaşmıştır (3). 

Ancak, Kafkasya halklarının büyük direnişinin yanı sıra Rus İmparatorluğu'nun değişik cephelerde yürütmek zorunda kaldığı  diğer çatışmalar nedeniyle  bu savaş yıllarca sürmüş ve “Çerkes Soykırımı” adı verilen ve 101 yıllık bir süreç  sonunda, Soçi'de, Çerkeslerin bağımsızlığına mal olarak 21 Mayıs 1864 tarihinde sona ermiştir (2).

Yani 1763 ile 1864 yılları arasında aralıklarla 101 yıl süren bir savaş yaşanmıştır.

Bu süreç içinde, değişik tarihlerde yönü ve zamanını gelecek yazımda konu edeceğim zorunlu ve acılarla dolu göçler olmuştur.

Kaynak

(1): Emanuele Cassano. 2015.Russia: La storia dei circassi e di una tragedia dimenticata

(2): Circassi. Da Wikipedia, l'enciclopedia libera.( Enayotallah Reza, Stephen Hirtenstein e Rahim Gholami, Cherkess, in Encyclopaedia Islamica)

(3): Mattia Ignazzi. 2021.Un territorio dimenticato dal mondo ma sempre in contrasto con il potere: la Ciscaucasia.

(4): Vahit Cemil Urhan .2023. Kosova’ya Yapılan Çerkes Göçü ve İskânı (1864-1865).Trakya Üniversitesi, Balkan Araştırma Enstitüsü, Edirne/TÜRKİYE